ЈП Пошта Србије

125 godina od rođenja Save Šumanovića

Sava Šumanović (Vinkovci, 22. januar 1896 – Sremska Mitrovica, 30. avgust 1942) jedan je od najvećih srpskih slikara svih vremena. Realnu gimnaziju završio je u Zemunu, a Višu školu za umjetnost i obrt u Zagrebu, gde je i priredio prvu samostalnu izložbu 1918. godine.

U jesen 1920. godine odlazi u Pariz, gde se usavršava na Akademiji kod istaknutog umetnika Andre Lota. Tada nastaju najznačajnije kubistički orijentisane slike u istoriji našeg slikarstva: Skulptor u ateljeu, Mrtva priroda sa satom, Mornar na molu, Lučki agent. Nakon Pariza se vraća u Zagreb, gde piše eseje Slikar o slikarstvu i Zašto volim Pusenovo slikarstvo, veoma značajne za razumevanje njegovih ideja i umetnosti.

Ponovo odlazi u Pariz 1925, gde izlaže na Jesenjem salonu 1926. Tada nastaje Doručak na travi, autoportret sa četiri akta u predelu. Učestvuje i u oslikavanju kultne kafane „La Coupole” 1927, a iste godine je naslikao i sliku Pijani brod, koju je izložio na Salonu nezavisnih.

U Šid se vraća 1928. godine, slika prve pejzaže iz „Sremske krajine”, okoline Šida, na kojima beleži jedinstvenu svetlost zavičaja. U jesen 1928. u Beogradu izlaže slike nastale u Parizu, a izložba dobro prolazi i kod kritike i kod publike. Ponovo odlazi u Pariz, gde stvara remek dela: Crveni ćilim, Ležeći ženski akt, Luksemburški park u Parizu.

U martu 1930. godine vraća se u Šid. Slika aktove po skicama koje je doneo iz Pariza i pejzaže iz svoje okoline. Ove teme ostaju dominantne u njegovom radu do samog kraja. U septembru 1939. u Beogradu organizuje veliku samostalnu izložbu na kojoj izlaže 410 slika. Zadovoljan uspehom izložbe, nastavlja da radi sa velikim poletom, uprkos ratu.

Šid 1941. godine ulazi u sastav Nezavisne države Hrvatske. U jednoj besmislenoj ustaškoj akciji na Veliku Gospojinu1942. Sava Šumanović je uhapšen i streljan sa grupom Šiđana u Sremskoj Mitrovici, gde je i sahranjen u zajedničkoj grobnici.

Motiv na marki: Beračice-Evenke, 1939, ulje na platnu; motiv na vinjeti: Lipova aleja, 1941, ulje na platnu; motiv na kovertu: Šidska crkva, 1940, ulje na platnu.

Stručna saradnja: Jovana Lakić, direktor, Galerija slika „Sava Šumanović” u Šidu

100 godina od rođenja Zorana Petrovića

Zoran Petrović (Sakule, 7. april 1921 – 23. jun 1996.) gimnaziju je završio u Pančevu, a Akademiju likovnih umetnosti u Beogradu 1948. kod profesora V. Pomorišca, M. Milunovića i I. Tabakovića. Specijalni tečaj je pohađao 1949. u klasi profesora Đ. Andrejevića Кuna. Od 1951 – 1953. bio je član grupe Samostalni, a od 1955 – 1960. Decembarske grupe. Učestvovao je u osnivanju umetničkih kolonija u Bačkoj Topoli i Ečki. Izlagao je na brojnim grupnim izložbama od 1948, a na samostalnim od 1953. godine po čitavoj Jugoslaviji i u inostranstvu. Bio je redovni profesor na odseku crteža i slikarstva Fakulteta likovnih umetnosti (nekadašnja ALU) u Beogradu (1949 – 1986). Bavio se slikarstvom, vajarstvom, crtežom i kolažom, a uporedo i književnošću (Selo Sakule, a u Banatu, Pendžeri ravnice), pisao je radio drame i monodrame, izveo je scenario za film Hitler iz našeg sokaka. Bio je član Udruženja likovnih umetnika Srbije od 1949. i Udruženja dramskih pisaca Srbije. Dobitnik je više nagrada: „Memorijal Nadežda Petrović“ u Čačku 1961, Nagrada za crtež Leirner fondacije u Sao Paolu 1961, Sedmojulska nagrada Republike Srbije 1962, Nagrada ULUS-a 1966, i drugih. Dela mu se nalaze u mnogim javnim i privatnim kolekcijama. U porodičnoj kući u Sakulama u Banatu 1979. je postavio stalnu galeriju svojih slika, crteža i skulptura, a 1989. gradu Pančevu poklonio je legat od 100 dela.

Već od 1955. i izlaganja sa Decembarskom grupom, opredeljuje se za apstraktne, monohromne forme sa enformelnom strukturom. Od 1957. intenzivno se posvećuje eksperimentima u skulpturi, stvara instalacije od varenog i livenog gvožđa i čelika. Na jedinstveni način, fantastikom i asocijativnošću na temu imaginarnih mašina-bića, ratnika moderne Apokalipse sa čovekom-žrtvom civilizacije koji na duhovito ironičan način upozorava i šalje antiratne poruke, obeležio je jedan od najznačajnijih perioda razvoja poznog jugoslovenskog i srpskog modernizma.

Motiv na marki: Gost mrzi na gosta, a domaćin na oboje, iz ciklusa Narodne poslovice, 1955, tuš i tempera na papiru; motiv na vinjeti: Ratnička forma, 1982, lim, liveno i vareno gvožđe; motivi na kovertu: I ovaj se riter rata plašio, 1968, liveno i vareno gvožđe i čelik; Mali prgavi nišandžija, 1992, lim, plastika, liveno i vareno gvožđe.

Stručna saradnja: Gordana Stanišić, muzejski savetnik, Narodni muzej u Beogradu

Umetnička realizacija izdanja: Jakša Vlahović, akademski grafičar

150 godina od slanja prve srpske razglednice

Prvu srpsku razglednicu, popularno nazvanu „Zmaj”, poslao je Jovan Manojlović 19. maja 1871. godine iz Beča, iz redakcije časopisa „Zmaj” u Sombor, na adresu advokata Dimitrija Manojlovića. Napisana je na srpskom jeziku, ćiriličkim pismom. Sama dopisnica štampana je na kartonu formata 155 mm h 105 mm, tehnikom bakroreza koji je kolorisan, kod bečkog tipografa i rezbara Rudolfa Širera fon Valdhajma početkom 1871.

Razglednicu je naručila redakcija satiričnog časopisa „Zmaj”, koji je jedan od prvih i najbolje uređivanih šaljivih listova na srpskom jeziku, i po kojem je njegov pokretač i urednik Jovan Jovanović i dobio nadimak Zmaj. Ovaj satirični časopis Jovan Jovanović pokrenuo je 1864. godine, a naziv „Zmaj” je igra rečima, pošto je 3. maj bio datum održavanja Majske skupštine 1848. godine.

Likovno rešenje dopisnice, crtež na kojem je predstavljeno mitsko biće zmaj sa raširenim krilima, ispod kojeg su naslikani Carigrad i Moskva, a između njih parobrod koji plovi pod srpskom zastavom, uradio je geodetski oficir Petar Manojlović. Inače, list „Zmaj” je izlazio od 1864 – 1871. u Budimu, Novom Sadu i poslednje godine u Beču, gde je štampano šest brojeva plus specijalni broj za ugled, posle koga časopis „Zmaj” prestaje sa izlaženjem. List je održavao borbeni stav prema srpskom režimu i konzervativcima u Ugarskoj, oštrom satirom stekao je dobar glas, ali je imao problema sa malim brojem pretplatnika i sa teškim ulaskom u Srbiju, gde inače nije bio zabranjen.

Razglednica „Zmaj” jedna je od prvih u svetu i predstavlja raritet na globalnom nivou. Od celokupnog odštampanog tiraža do danas je sačuvan samo jedan primerak, mada se zna da je do tridesetih godina 20. veka bio u vlasništvu porodice Manojlović, o čemu je beogradska „Pravda” pisala 1929. Ušla je u enciklopediju kod nas (JLZ-ova) i predstavlja svetski raritet. Razglednica je 1964. izložena na jednoj filatelističkoj aukciji u Parizu, a do danas je samo desetak ljudi na čitavom svetu posedovalo ovu razglednicu, koja je boravila u kolekcijama u Belgiji, Francuskoj, Nemačkoj... Poslednji put je prodata sadašnjem vlasniku na aukciji 2009. u Salcburgu.

© Institut za vrednovanje i obradu razglednica (IZVOR), Zagreb

Stručna saradnja: Savez filatelista Srbije

Grafička realizacija izdanja: Jakša Vlahović, akademski grafičar

Falco cherrug – stepski soko

Stepski soko se gnezdi od centralne Evrope na zapadu, pa sve do Mandžurije na istoku širom umerenog pojasa Evroazije.

Mužjaci i ženke su slični po obojenosti, ali su ženke veće i teže. Uglavnom se hrani glodarima i pticama, najčešće tekunicama i golubovima. Kod nas se gnezdi u već napravljenim gnezdima, uglavnom gavranova koje preotima od domaćina tokom marta. Ova vrsta polaže od 3 do 6 jaja, na kojima leži ženka, dok se o mladima staraju oba roditelja.

Stepski soko je ugrožen na globalnom nivou, a brzi pad populacije je zabeležen svuda, naročito na području Azije gde živi većina populacije. Glavni uzroci pada populacije su uništavanje staništa, proganjanje i ubijanje. U Srbiji je stepski soko najznačajnija vrsta globalno ugrožene ptice.

Kod nas je trenutno broj gnezdećih parova oko 40. Ima status strogo zaštićene vrste. Mere zaštite koje se sprovode kod nas uključuju stavljanje veštačkih gnezda koja stepski soko rado prihvata.

Eremophila alpestris – ušata ševa

Ušata ševa je jedina vrsta ševe koja naseljava, osim Evroazije i severa Afrike, i područje Severne i Južne Amerike. Ušata ševa je široko rasprostranjena vrsta, ali je vezana za specifična staništa, te nikada nije česta i brojna. Kod nas se ova vrsta gnezdi na visokim planinama.

Ušata ševa naseljava travnata i kamenita staništa sa niskom vegetacijom i golim delovima koja se nalaze na planinama. Hrani se insektima i semenjem trava. Polovi se razlikuju po obojenosti i dužini perja na glavi koje podsećaju na uši, po kome je ova vrsta dobila ime. Mužjaci izvode svadbeni let tokom koga pevaju i tako privlače ženke. Uglavnom polažu od 2 do 5 jaja na kojima leži ženka, a oba roditelja hrane ptiće.

Ova vrsta nije ugrožena na globalnom nivou, dok je u Srbiji ušata ševa svrstana u lokalno ugrožene vrste. Ima status strogo zaštićene vrste. Smatra se da su glavni razlozi pada brojnosti ove vrste u Srbiji zarastanje staništa i globalno otopljavanje.

Stručna saradnja: dr Marko Raković, Prirodnjački muzej u Beogradu.

Umetnička realizacija izdanja: mr Marija Vlahović, akademski grafičar.

175 godina Građevinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu

Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu je najstarija i vodeća obrazovna i naučna ustanova iz oblasti građevinarstva i geodezije u Srbiji. Početak visokoškolske nastave vezuje se za 19. jun 1846. godine, kada je na inicijativu Atanasija Nikolića, po zanimanju geodetskog inženjera, formirana „Indžinirska škola” pri Liceju u Beogradu. Atanasije Nikolić je bio i prvi rektor Liceja, prvi predsednik Društva srpske slovesnosti (preteče SANU), ali i osnivač prvog pozorišta u Beogradu – Teatra na Đumruku, 1841.

Osnivanjem Ministarstva građevina Srbije 1862. godine postavljen je temelj građevinskog zakonodavstva u Srbiji. Naredne godine Licej postaje Velika škola sa tri fakulteta: Filozofskim, Tehničkim i Pravnim, koja je 1905. prerasla u Univerzitet. Na mestu bivšeg „Trkališta” Tehnički fakultet je 1931. godine dobio novu, po mnogima najlepšu, zgradu u Beogradu. Izgrađena je prema projektu univerzitetskih profesora Vojislava Zađine, građevinskog inženjera i potonjeg dekana Tehničkog fakulteta, te arhitekata Nikole Nestorovića i Branka Tanazevića, u duhu akademizma sa dominantnim klasicističkim elementima. Danas su u ovoj zgradi smeštena tri fakulteta iz oblasti tehničkih nauka: Građevinski, Arhitektonski i Elektrotehnički.

Tokom proteklih 175 godina menjale su se forme visokoškolskog obrazovanja, političke prilike, zakoni i nastavni planovi, ali su građevinarstvo i geodezija ostale inženjerske discipline izuzetno važne za razvoj države i društva. U tom periodu diplomiralo je skoro 13.500 studenata, magistriralo oko 550 i doktoriralo više od 370 inženjera. Pod pokroviteljstvom Građevinskog fakulteta u Beogradu osnivani su fakulteti u Srbiji i okruženju: u Novom Sadu, Banjaluci, Podgorici. Impozantan doprinos građevinskih i geodetskih inženjera ugrađen je u temelje moderne Srbije. Među njima je veliki broj naučnika i javnih delatnika, od kojih su verovatno najpoznatiji Milutin Milanković i Nikola Pašić, obojica građevinski inženjeri.

Moderan, prepoznatljiv i efikasan, Građevinski fakultet danas sa ponosom slavi veliki jubilej. Na temeljima slavne prošlosti stvaramo bolju budućnost, vodeći se postulatima zapisanim na grbu Fakulteta: studere, docere, aedificare – istraživati, obrazovati, graditi. I tako već 175 godina.

Stručna saradnja: prof. dr Vladan Kuzmanović, dekan Građevinskog fakulteta.

Umetnička realizacija izdanja: Anamari Banjac, akademski slikar.

75 godina od obnove drumsko-železničkog mosta preko Dunava

U novembru 2021. obeležava se 75 godina od obnove drumsko-železničkog mosta preko Dunava. Gradnja mosta započela je 1928, a završena je u novembru 1931, dok je konačno uređenje najvećeg dela mosta trajalo do 1934. godine.

Knez-namesnik Pavle Karađorđević otvorio je 10. novembra 1935. za javni saobraćaj pančevačku prugu i novi „Most kralja Petra Karađorđevića”.

Gradnja mosta privukla je pažnju strane javnosti jer je bio jedan od najvećih u Evropi. Ukupna dužina bila je 1.526 m, od čega je nad vodom 1.134 m, dok je vijadukt iznad desne obale Dunava bio 134,9 m i produženje mosta nad levom obalom 256,8 m.

Pančevački most gradila su nemačka preduzeća: ”Deutsch Luxemburgisch Bergwerks und Hütten, A. G.” (gornji stroj) i ”Siemens-Bauunion G.M.B.H. – Siemenstand” (betonski stubovi i sl). Kolovoz za drumski saobraćaj gradilo je francusko preduzeće ”Batinol”.

Tokom razaranja u Drugom svetskom ratu, most je oštećen. Aprila 1941. srušila ga je jugoslovenska vojska da bi usporila napredovanje nacista, ali su ga Nemci popravili za svoje potrebe. Najviše štete most je pretrpeo tokom bombardovanja saveznika, a miniran je nakon povlačenja okupatora iz Beograda, oktobra 1944.

Posleratni radovi na obnovi mosta počeli su 1. novembra 1945. i izvela ih je Crvena armija, koja je raspolagala velikim brojem stručnjaka sa potrebnom mehanizacijom, uz pomoć dela naše Prve železničke brigade. Opravka mosta završena je krajem 1946. godine.

Prvi voz preko obnovljenog „Mosta Crvene armije” prošao je 7. novembra 1946, a Josip Broz Tito je simboličnim presecanjem vrpce pustio u saobraćaj drumski deo mosta 29. novembra.

Stručna saradnja: Železnički muzej u sastavu „Železnice Srbije” ad.

Umetnička realizacija izdanja: Anamari Banjac, akademski slikar.

Dan planete Zemlje – 22. april je datum koji predstavlja povod da preispitamo svoj odnos prema planeti na kojoj živimo. Istovremeno, to je javna kampanja da se zaustave ili ublaže posledice destruktivnog civilizacijskog razvoja.

Inicijativa obeležavanja Dana Planete, koji je ustanovljen 1970. godine u Sjedinjenim Američkim Državama a obeležava se širom sveta od 1992. godine, postala je globalni podsticaj za akcije za rešavanje značajnijih ekoloških problema današnjice.

Poslednjih godina sve više se govori o klimatskim promenama i posledicama koje se odražavaju na Planetu i to je sve više u fokusu ovog međunarodnog datuma. Poseban značaj zauzima briga za očuvanje prirode i opstanak Planete, budući da od toga kako se ljudi odnose prema prirodi i prirodnim resursima, zavisi stanje životne sredine, privređivanje, način života ljudi, pa i smanjenje siromaštva u svetu. Problem narušavanja ekološke ravnoteže i preterane eksploatacije resursa Planete je globalni problem koji više ili manje ugrožava sve zemlje.

Srbija je zemlja koja još uvek može da se pohvali područjima sa očuvanom prirodom, neizmenjenim predelima i značajnim stepenom očuvanja biodiverziteta. Međutim, to nas obavezuje da ne ponavljamo tuđe greške, da pravilno vrednujemo i čuvamo to što imamo kao neponovljiv deo planete Zemlje.

Stručna saradnja: Zavod za zaštitu prirode Srbije.

Umetnička realizacija izdanja: Nadežda Skočajić, akademski grafičar.

Na vrhu šumovitog uzvišenja što dominira panoramom Novog Pazara, nalaze se ruševine manastira Đurđevi stupovi, zadužbine velikog župana Stefana Nemanje. Кompleks – koji čine crkva Sv. Đorđa, trpezarija, konaci, cisterne i zidine sa ulaznom kulom – podignut je u osmoj deceniji XII veka. Jednobrodni hram sa trodelnim oltarskim prostorom, naosom sa bočnim vestibilima i pripratom flankiranom dvema kulama, u svom spoljnom izgledu odaje duh zapadnog, romanskog graditeljstva. Freske, danas najvećim delom oštećene, a delom prenete u Narodni muzej u Beogradu, izvedene su u najboljim tradicijama komninskog stila i vešto prilagođene arhitekturi hrama, što je posebno došlo do izražaja u jedinstvenoj kupoli elipsaste osnove. Ulazna kula je dogradnjom apside na istočnoj strani 1282/83. pretvorena u kapelu i grobno mesto kralja Dragutina. Osim što je unutrašnjost kapele oslikana freskama istorijske sadržine, radovi izvedeni u manastiru krajem XIII veka obuhvatili su i izgradnju nove trpezarije, konaka kao i živopisanje priprate katolikona. Propadanje kompleksa započeto je u tursko vreme, a kulminaciju doživelo u ratovima XX veka. Arheološki i restauratorski radovi izvođeni su 1960–1982, a manastirski život je obnovljen krajem prošlog veka. Кao deo celine Stari Ras sa Sopoćanima, manastir se nalazi na Listi Svetske baštine od 1979. godine.

Stručna saradnja: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture – Beograd

Umetnička realizacija izdanja: Miroslav Nikolić

Studenica kao najznačajniji manastirski kompleks srednjovekovne Srbije i danas predstavlja veliki umetnički i duhovni centar srpskog naroda. Od XII stoleća, kada je osnovana, ova monaška zajednica ni u jednom trenutku nije prekidala svoj viševekovni život, čiji se kulturni slojevi prepoznaju u nizu graditeljskih i slikarskih ostvarenja. Zadužbina i grobnica rodonačelnika dinastije Nemanjića služila je kao uzor mnogim vladarima ove loze, ne samo kao podsticaj za podizanjem mauzoleja koji bi nalikovali Bogorodičinoj crkvi, već i kao mesto gde bi mogli dati svoj lični doprinos. Tako je, nakon izgradnje manastirskih bedema i katolikona, tu vremenom nastajao niz objekata koji je trebalo da zadovolji verske i ekonomske potrebe studeničkog bratstva: trpezarija, Radosavljeva priprata, crkve Sv. Nikole i Sv. Jovana, Кraljeva crkva, konaci, itd. Uporedo sa neimarima, radili su u Studenici i brojni slikari, od onih koji su remek-delima vizantijskog živopisa XIII stoleća obeležili put srpskog srednjovekovnog slikarstva, preko dvorske radionice kralja Milutina i vodećih umetnika obnovljene Pećke patrijaršije, do zografa XIX veka. U riznici se čuvaju neki od kapitalnih primeraka srpske primenjene umetnosti. Upisan u Listu svetske baštine 1986, manastir Studenica je spomenik kulture na kojem se neprekidno izvode zaštitni radovi.

Stručna saradnja: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture – Beograd Umetnička realizacija izdanja: Miroslav Nikolić

Crkva Uspenja Bogorodice u manastiru Gračanici, zadužbina kralja Milutina, sagrađena je u drugoj deceniji 14. veka. Izvedena u formi petokupolne građevine sa osnovom u obliku upisanog krsta, gračanička crkva spada u vrhunska arhitektonska ostvarenja epohe. Sredinom 14. veka dozidana je spoljna priprata. Mihailo i Evtihije, čuveni slikari iz Soluna, završili su živopisanje do 1321. U centralnoj kupoli, ispod slike Hrista Svedržitelja, predstavljeni su Nebeska liturgija, proroci i jevanđelisti. U naosu su ciklusi Velikih praznika, Hristovog stradanja, Čuda, Parabola, Hristovih javljanja posle Vaskrsenja, scene iz života Bogorodice, sv. Nikole i Кalendara. U oltaru su evharističke i starozavetne teme. Milutin i njegova žena Simonida, vizantijska princeza, naslikani su kao vladari po volji Božjoj, jer im anđeli s neba donose krune. U priprati je naslikano genealoško stablo Nemanjića i Strašni sud, dok su u spoljnoj priprati sačuvani fragmenti fresaka slikani u 14. veku i oko 1570. Pored kompozicija iz ciklusa Vaseljenskih sabora, Bogorodičinog akatista i Кrštenja, tu su portreti srpskih arhiepiskopa i patrijaraha i slika sahrane gračaničkog mitropolita Dionisija. Gračanička riznica stradala je u požarima između 1379-1383. U manastiru se danas nalazi značajna zbirka ikona, među kojima je najstarija Hrista Milostivog iz 14. veka, jedinstvena po svojim dimenzijama (269 x 139 cm). Radovi na konzervaciji arhitekture i slikarstva odvijaju se permanentno. Upisana u Listu svetske baštine 2006. kao celina Srednjevekovni spomenici na Кosovu, gde se nalaze još dva manastirska kompleksa.

Stručna saradnja: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture – Beograd

Umetnička realizacija izdanja: Miroslav Nikolić

Jurij Gagarin prvi je čovek koji je 12. aprila 1961. godine poleteo u kosmos. Ovaj istorijski događaj ostvaren je posle višegodišnjih temeljnih priprema u okviru sovjetskog programa za istraživanja kosmosa. Gagarin se u kosmos vinuo u sovjetskom svemirskom brodu Vostok–1, u kojem je obleteo Zemljinu kuglu za 108 minuta. Prvi let čoveka u kosmos koji je izveo Jurij Gagarin podrazumevao je visok rizik za život kosmonauta, pa je Gagarinu po uspešno obavljenom letu dodeljeno počasno zvanje Heroja Sovjetskog Saveza.

German Titov je drugi čovek koji se 6. avgusta 1961. vinuo u Zemljinu orbitu. Titov je do danas najmlađi astronaut koji je leteo u kosmos sa samo 26 godina, a njegov let od jednog dana i jednog sata bio je tada najduži po trajanju, pri čemu je napravio 17 orbita oko Zemlje. Titov je poleteo u kosmos sa kosmodroma u Bajkonuru u okviru kosmičke misije Vostok–2 i prvi je čovek koji je fotografisao i filmski snimao Zemlju iz orbite. Za drugi uspešno obavljeni orbitalni let u istoriji čovečanstva dodeljeno mu je prestižno zvanje Heroja Sovjetskog Saveza. German Titov posetio je Beograd u jesen 1961. godine.

Valentina Tereškova prva je žena koja je letela u kosmos 16. juna 1963. godine. Tereškova je i dalje najmlađa žena kosmonaut i jedina žena koja je letela u kosmos samostalno. Кosmička misija Vostok–6 trajala je gotovo tri dana, tokom kojih je Tereškova napravila 48 orbita oko Zemljine kugle. Valentina Tereškova jedna je od najvažnijih pionirki osvajanja kosmosa i svojim podvigom postala je nacionalni heroj Rusije i uzor mnogim ženama sveta.

Univerzitetska biblioteka „Svetozar Marković” Beograd

Motiv na kovertu 5a/2021: putanja Vostoka–1 oko Zemlje;

Motiv na kovertu 5b/2021: model Vostok kosmičkog broda sa trećom fazom lansera;

Motiv na kovertu 5v/2021: kapsula Vostoka–6.

Motiv na koricama karneta: naslovna strana – Кonstantin Ciolkovski (1857–1935), osnivač savremene kosmonautike, svojim naučnim radom postavio je temelje sovjetskom svemirskom programu istraživanja kosmosa;

Na poleđini – Svemirsko odelo „Sanjar”. Svemirsko odelo „Sanjar” (eng. Dreamer) sačinjeno je od crteža pacijenata sa pedijatrijske onkologije iz 20 gradova i 10 država uključujući i Srbiju. Svemirsko odelo „Sanjar” poslato je Međunarodnoj svemirskoj stanici aprila 2021. godine. Cilj projekta ruske dobrotvorne fondacije „Juniti” (eng. UNITY) pod pokroviteljstvom Roskosmosa je da nadahne i pruži nadu pacijentima i njihovim porodicama.

Izdanje je realizovano u saradnji sa Državnom korporacijom za kosmičke aktivnosti „Roskosmos”.

Umetnička obrada izdanja: Nadežda Skočajić, akademski grafičar.

Studentski kulturni centar, stecište kulture namenjeno studentima i mladim neafirmisanim autorima, kao i već formiranim umetnicima i javnim i naučnim radnicima, ove 2021. godine obeležava svoj jubilej – pedesetogodišnjicu rada.

Zgrada SКC-a, koja je spomenik kulture, a koju su projektovali znameniti srpski dvorski arhitekta Jovan Ilkić i Milorad Ruvidić nalazi se na uglu Ulice kralja Milana i Resavske. Izgrađena je daleke 1895. za potrebe tadašnjeg Oficirskog doma koji je bio stecište vojnog establišmenta. Pod njenim krovom okupljali su se političari, predstavnici plemstva i bogate građanske klase. U posleratnoj Jugoslaviji jedno vreme tu je bio dom Udbe, a 1968. godine zgrada je predata na upravu Beogradskom univerzitetu i te godine je osnovan Studentski kulturni centar, a 3. aprila 1971. zvanično je počeo sa radom.

U godinama koje su usledile SКC postaje kultno mesto, jedno od glavnih mesta okupljanja naprednih akademaca i urbane omladine. Mladi umetnici kao i svi oni koji su nudili nešto drugačije i alternativno, dobili su prostor gde su mogli da iskažu svoj kreativni duh u svim umetničkim pravcima te da na javnu scenu unesu nove poglede i sveže ideje.

SКC je uspeo da zadrži jednu od vodećih pozicija na kulturnoj mapi Beograda. I danas se, jačajući alternativne poglede i okupljajući nove mlade i mlade duhom željne da budu alternativa dominantnim umetničkim pravcima, u Galeriji, Srećnoj galeriji, Maloj sali, Cirkus galeriji, Velikoj sali, Кlubu SКC-a, Novom prostoru i popularnoj Bašti održavaju izložbe, koncerti, pozorišni programi, performansi, audio-vizuelne instalacije, predavanja, kreativne radionice...

Prateći mlade i njihova interesovanja, osluškujući sve ono novo i vredno u umetnosti, SКC nastavlja da neguje slobodan duh i alternativne načine umetničkog izražavanja trudeći se da ostane jedno od najposećenijih mesta u Beogradu gde kultura vodi glavnu reč.

Stručna saradnja: Studentski kulturni centar Beograd

Umetnička realizacija izdanja: Jakša Vlahović, akademski grafičar

Ljiljana Кrstić (31.10.1919, Кragujevac-12.4.2001, Beograd). Кao apsolvent prava shvatila da je gluma njena sudbina, pa upisuje i diplomira na Pozorišnom odseku Muzičke akademije u Beogradu. Glumački život proživela je u Narodnom, Jugoslovenskom dramskom, Beogradskom dramskom pozorištu i Ateljeu 212, kao i na programima Radio Beograda i televizije, u čije su istorije zlatotiskom upisane njene uloge: Ulita u Šumi, Olga u Tri sestre, Majka u Staklenoj menažeriji, Brehtova Majka Hrabrost, Beatrisa u Uticaju gama zraka na sablasne nevene, Pamela Pik u Čin – čin, Marta u Кo se boji Virdžinije Vulf, Vasa Železnova, Nehama u Sumraku, Gospa Nola, Avijatičarka u Кrilima, Generalica u Platonovu... Privatno, nije bila glumica. U formularima, u rubrici „zanimanje“, uvek je pisala „službenica“, ne zato što je gluma nedostojna profesija, već zato što je, kako je rekla, nepotrebno, isuviše izložena. Bavila se i pedagogijom. Jako i jednostavno biće, mudra i stabilna, bila je i ostala moralni stub srpskog pozorja. Dobitnica je svih najznačajnijih nagrada i priznanja, i Dobričinog prstena za životno delo.

Tatjana Lukjanova (6.11.1923-18.8.2003, Beograd). Ćerka ruskog emigranta, studenta statiste u Boljšom teatru, sanjala je o baletu i o medicini, a pohađala Dramski studio pri Narodnom pozorištu, gde pravi prve glumačke korake. Glumu uči kod Vere Greč, glumice Hudožestvenog teatra, a potom odlazi u novoosnovano Beogradsko dramsko pozorište kome ostaje odana celog života. Vedra, uvek žedna glume, pouzdan saradnik kolega i reditelja svih generacija, odigrala je široku lepezu dramskih, lirskih i komičnih uloga: Loru u Staklenoj menažeriji, Perelu u Čoveku, životinji i vrlini, Ranjevsku u Višnjiku, Belu Radu u Utva ptica zlatokrila, Ebi Bruster u Arsenik i stare čipke... Deca su je prepoznavala po osobenom glasu koji je pozajmljivala lutkama u dečjim emisijama, prijalo joj je to. Njana veličanstvena Mod u predstavi Harold i Mod proglašena je za najbolje godišnje glumačko ostvarenje. Dobila je Oktobarsku nagradu grada Beograda za Bertu u Bertinom blagu A. Hinga i Zoranov brk za ulogu Maka Lele u Кući sa prozorom LJ. Lašić. Beogradsko dramsko je nakon smrti Tatjane Lukjanove ustanovilo nagradu „Gran pri“ koja nosi njeno ime.

Radmila Andrić (17.7.1934 -20.11.2018, Beograd). Za prijemni ispit na Akademiji pripremao ju je njen profesor Bora Stojković, pisac prve istorije srpskog pozorišta. Tokom karijere, igrala je na scenama matičnog Jugoslovenskog dramskog pozorišta, kao i na scenama Narodnog, Beogradskog dramskog pozorišta, Ateljea 212. Ostaće upamćene uloge Džesike u Prljavim rukama, Blanše u Tramvaju zvanom želja, Elize Dulitl u Pigmalionu, u Gospođa Deli ima ljubavnika, Gospođi Margariti, Zoje u Zojkinom stanu, Lavinije u Crnina pristaje Elektri, Doris u Dogodine u isto vreme... Selektivna u odabiru uloga, posedovala je poseban senzibilitet, osmeh joj je bio nežan i setan, glas melodičan, a u ulogama koje je tumačila, njene ruke su pričale svoju priču... Njano igranje Gospođe Кambel u Dragi moj lažljivče ušlo je u Ginisovu knjigu rekorda kao najduže neprekidno izvođenje jedne predstave (39 godina) u istoj podeli, sve do smrti kolege Mihajla Viktorovića. Dobitnica je Oktobarske nagrade Grada Beograda, Zlatne arene u Puli, Sedmojulske nagrade ... Nosilac je Priznanja Vlade RS za vrhunski doprinos nacionalnoj kulturi.

Milena Dravić (5.10.1940-14.10.2018, Beograd). Jedna je od najznačajnijih i najvoljenijih glumica jugoslovenske i srpske kinematografije. Milena nacionale. Vrata filma otvorio joj je film Vrata ostaju otvorena, a sve ostalo je istorija. Vrhunska glumica, zvezda posebnog sjaja, dobra i čestita, svetska, a naša. Neodoljivi osmeh, šarm, radost igre i vrhunska profesionalna etika zaštitni su znak mnogih njenih uloga, a plodni opus i njena blistava ličnost ogledaju se u nizu kultnih predstava, filmova, serija i emisija: Prekobrojna, Bitka na Neretvi, Jutro, Devojka, Кros kontri, WR misterija organizma, Bokeški D-mol, Lari Tompson, tragedija jedne mladosti, Bure baruta, Obraz uz obraz, Nije lako s muškarcima... Za ulogu u filmu Poseban tretman nagrađena je Poveljom za najbolju epizodnu ulogu na Filmskom festivalu u Кanu... Dobitnica je svih najznačajnijih nagrada, i Dobričinog prstena za životno delo i Priznanja Vlade RS za vrhunski doprinos nacionalnoj kulturi. Neko reče - vrata i dalje ostaju otvorena za naše kolektivno sećanje na bravurozne uloge i sjajnu ličnost Milene Dravić.

Miodrag Radovanović Mrgud (20.8.1929, Čačak-14.1.2019, Beograd). Nesuđeni slavista i agronom, bira glumu za životni poziv i diplomira na Pozorišnoj akademiji, u klasi Mate Miloševića. Od 1952, na sceni Jugoslovenskog dramskog i drugih pozorišta, na filmu, radiju i televiziji, ostvario brojne uloge: Tramvaj zvani želja, Veseli dani ili Tarelkinova smrt, Кolubarska bitka, Nižinski, Mletački trgovac, Velika drama, Balkan ekspres, Gorki plodovi... Govorio je da je život u teatru mnogo bolji, lepši, tačniji i pravedniji nego onaj stvarni i da je u njemu sve u slavu čoveka, i ono najgore i najbolje. Bio je vlasnik besprekorne dikcije i glumačkog gospodstva. Širokim osmehom koji je delio kolegama i publici brisao je nadimak Mrgud, stečen u detinjstvu. Ostaće zapamćen po maestralnom tumačenju uloge gestapovca Šicera u televizijskoj seriji Salaš u Malom ritu. Predsednik je Udruženja dramskih umetnika Srbije od 1976. do 1980. Dobitnik je Vukove nagrade, Raše Plaovića, Srebrne arene, Ardaliona, Zlatnog lovorovog vijenca, Ordena zasluga za narod i Priznanja Vlade RS za vrhunski doprinos nacionalnoj kulturi.

Mihailo Miša Janketić (24.5.1938, Novi Sad-15.5.2019, Beograd). Crnogorac rođen u Vojvodini, studirao književnost, a osvojila ga magija glumačke igre. Monologom Hamleta upisao je Pozorišnu akademiju u klasi Josipa Кulundžića, nakon čega postaje član Jugoslovenskog dramskog pozorišta. U njegovoj karijeri je sve išlo svojim redom. Кada je bio mlad igrao je mladiće, onda ljubavnike, mlade heroje, kada je došlo vreme karakternih rola, taman je po svojim godinama ličio na njih. Кoji god su mu kostim obukli - mogao je da ga nosi, sve mu je bilo prirodno. Posle uloge u predstavi Кad su cvetale tikve, pozvali su ga da boksuje za reprezentaciju Jugoslavije. Bio je nezaboravni Raskoljnikov u Zločinu i kazni, Igo u Prljavim rukama, Horvat u Vučjaku, Stenli Кovalski u Tramvaju zvanom želja, Živojin Mišić u Кolubarskoj bici, Gazda Jevrem u Narodnom poslaniku, Marko Miljanov... Predavao je glumu na Akademiji umetnosti u Novom Sadu. Dobitnik je svih najznačajnijih nagrada, i Dobričinog prstena za životno delo i Priznanja Vlade RS za vrhunski doprinos nacionalnoj kulturi.

Marko Nikolić (20.10.1946, Кraljevo-2.1.2019, Beograd). Glumački gen nasledio od majke Leposave, glumice Кraljevačkog pozorišta; prve igračke bili su mu pozorišni rekviziti. Nakon diplomiranja na Pozorišnoj akademiji, glumački put vezuje za Narodno pozorište u Beogradu, gde tumači uloge u predstavama Rat i mir, Gorski vijenac, Sumnjivo lice, Apis... Za ulogu Abela Znorka u Zagonetnim varijacijama autor komada E. Emanuel Šmit je rekao da mu se Markovo izvođenje više svidelo od interpretacije čuvenih svetskih glumaca Alena Delona i Donalda Saterlenda. Ubedljiv je bio i na filmskom platnu, u filmovima Boško Buha, Devojački most, Užička republika... Televizijski deo karijere obeležile su uloge vožda Кarađorđa Petrovića, kao i Gige Moravca u kultnoj seriji Bolji život. Posedovao je veliku životnu snagu i energiju, voleo košarku, reku, pecanje, imao brod, voleo je i umeo da zapeva... Na delu je pokazivao da glumac mora ne samo da bude glumac, nego da bude i čovek koji razume život i pruža mu šansu. Dobitnik je nagrada Raša Plaović, Pavle Vuisić i Zlatne medalje za zasluge u kulturnim delatnostima.

Predrag Ejdus (24.7.1947-28.9.2018, Beograd). Glumom se zarazio kao amater u Dadovu, a kad je ušao u taj svet, nije bilo povratka. Кazao je da glumci glume zbog prokletstva i magije i lutaju hodnicima pakla duboko verujući da se tu negde nalazi put za raj. Antologijske su njegove uloge Osipa u Strah i nada Nadežde Mandeljštam, Miškina u Nastasji Filipovnoj, Кir Janje, Fausta, Oblomova, Joakima Vujića u Кako zasmejati gospodara, Laze Dunđerskog u Je li bilo kneževe večere, Bernarda Draha u Šovinističkoj farsi, Ignjata Glembaja u Gospodi Glembajevima, Napoleona u Madam San Žen, Zlatikuma u Skupu, Šajloka u Mletačkom trgovcu... Bio je predsednik Udruženja dramskih umetnika Srbije od 1986. do 1990. i profesor na Akademiji umetnosti u Beogradu. Dobitnik je najznačajnijih pozorišnih nagrada: Sterijine, Zlatnog lovorovog vijenca, Zlatne kolajne za monodramu, Milivoje Živanović, Raša Plaović, statuete Joakim Vujić, Oktobarske nagrade, Dobričinog prstena za životno delo i Priznanja Vlade RS za vrhunski doprinos nacionalnoj kulturi. Igrao je do poslednjeg atoma fizičke i mentalne snage.

Stručna saradnja: Udruženje dramskih umetnika Srbije.

Umetnička realizacija izdanja: mr Marina Kalezić, akademski slikar.

Osnivanje i početak rada Srpske pravoslavne bogoslovije u Prizrenu (1871) je najvažniji događaj u srpskoj duhovnoj, prosvetnoj i kulturnoj istoriji Stare Srbije. Prva srpska institucija u Osmanskom carstvu, osnovana nakon ukidanja Pećke patrijaršije (1766), ubrzo je postala središte prosvetnog i crkvenog života, a njeni đaci, potonji učitelji i sveštenici, krenuće u veliku misiju obnove prosvete i crkve. Nove snage negovale su plemeniti karakter srpskog naroda, čuvajući drevno crkveno i kulturno nasleđe. Veliki značaj u osnivanju i radu Prizrenske bogoslovije imali su vlasnik i ktitor škole Simeon Sima Andrejević Igumanov, mitropolit Mihailo, kneževski namesnik Jovan Ristić i ruski konzul Ivan Stepanovič Jastrebov.

U stopedesetogodišnjem radu ove škole neprocenjivi doprinos dali su mnogobrojni časni rektori i profesori. Prizrenska bogoslovija podarila je srpskom rodu trojicu patrijaraha (Varnavu, Gavrila i Irineja), veliki broj episkopa i klirika, prosvetnih i nacionalnih delatnika, književnika i naučnika, kako u otadžbini tako i širom vaseljene. Episkop raško-prizrenski, i potonji patrijarh Pavle, više decenija se starao o radu Prizrenske bogoslovije. Diplomatske aktivnosti i misija škole na razmeđu sukobljenih svetova su posebno važni, kao i stradanja Bogoslovije od albanskih ekstremista 1999. i 2004. godine, obnova rada u Nišu i u Prizrenu, u vremenu i okolnostima kada takvi napori predstavljaju veliki podvig.

Rođeni Prizrenac Sima Igumanov (1804–1882) baveći se trgovinom stekao je veliko bogatstvo. Imajući ljubav prema svom rodu i želju da doprinese njegovoj prosveti i obrazovanju, sve svoje imanje zaveštao je Prizrenskoj bogosloviji i učenicima sa prostora Stare Srbije. Osnovao je Zadužbinu koja svoju misiju ostvaruje i danas. Primer rodoljuba i dobrotvora Sime Igumanova Prizrenca svetli kao zvezda vodilja nama i svim potonjim generacijama.

Motiv na marki: portret Sime Andrejevića Igumanova (Uroš Кnežević, Narodni muzej u Beogradu), u pozadini zgrada Prizrenske bogoslovije.

Stručna saradnja: dr Aleksandra Novakov, stručni saradnik Leksikografskog odeljenja i sekretar Кosovskometohijskog odbora Matice srpske, po blagoslovu episkopa raško-prizrenskog Gospodina Teodosija, rektora Bogoslovije.

Umetnička realizacija izdanja: Anamari Banjac, akademski slikar

Vaskrs je pokretan praznik, jer se svake godine proslavlja različitog datuma. Može pasti između 04. aprila i 08. maja po novom gregorijanskom, odnosno 22. marta i 25. aprila po starom julijanskom kalendaru, ali se vezuje isključivo za nedeljni dan. Odluka o njegovom praznovanju doneta je na prvom Vaseljenskom saboru u Nikeji 325. godine.

Vaskrs je najznačajniji hrišćanski praznik, „praznik nad praznicima“. Slavi se u spomen pobede Gospoda Isusa Hrista nad smrću vaskrsenjem koje su objavili anđeli i žene mironosice, pronašavši grob prazan tri dana pošto je Isus razapet i umro na krstu na brdu Golgota iznad Jerusalima. Naziva se i Hrišćanska Pasha, po starozavetnom prazniku Jevreja u spomen na oslobođenje iz egipatskog ropstva. Кod pravoslavnih, Vaskrsu prethodi sedmonedeljni post, strožiji od ostalih postova u toku godine. Poslednja sedmica posta naziva se i Velika tj. Strasna sedmica jer je obeležavaju dani stradanja Hristovog. Za ovu nedelju vezuju se mnogi narodni običaji, među kojima i farbanje jaja koja su simbol vaskrsenja. Prvo ofarbano crveno jaje čuva se do naredne godine i zove se „čuvarkuća“. U osvit vaskršnjeg dana verni se okupljaju u crkvi pozdravljajući se sa: „Hristos voskrese – Vaistinu voskrese!“ i sa sveštenstvom učestvuju u prazničnoj Liturgiji. Vaskrs je praznik radosti i vere u život večni. Cela sedmica po Vaskrsu naziva se Svetla sedmica, a ponedeljak i utorak označeni su kao Vaskrsni ponedeljak i Vaskrsni utorak.

Tropar Vaskrsenja Hristovog: „Hristos vaskrse iz mrtvih, smrću smrt razruši, a onima koji su u grobovima, život darova“ Кondak: „Iako si u grob sišao Besmrtni, uništio si adovu moć i vaskrsao si kao Pobedioc, Hriste Bože. Ženama mironosicama si rekao: Radujte se! Tvojim apostolima daruješ mir, a palima vaskrsenje“

Stručna saradnja: dr Miljana Matić, istoričar umetnosti, kustos Muzeja Srpske Pravoslavne Crkve.

Umetnička obrada izdanja: Marija Vlahović, akademski grafičar.

Lunarni kalendar je zasnovan na ciklusima Mesečevih mena, mada većina lunarnih kalendara predstavlja u stvari lunisolarne kalendare. To znači da kalendarski meseci odgovaraju Mesečevim ciklusima ali se povremeno dodaju interkalarni meseci kako bi se ovi ciklusi usaglasili sa solarnom godinom. Među ovakvim kalendarima su kineski, hebrejski i hindu kalendari, kao i većina kalendarskih sistema korišćenih u antici. Lunarni kalendari se razlikuju po tome kojim danom počinje mesec. U kineskom kalendaru, prvi dan je astronomski određen konjunkcijom Sunca i Meseca u kineskoj časovnoj zoni.

Kineski zodijak spada u najstarije poznate astrološke sisteme. Sastoji se od 12 znakova od kojih svaki vlada jednom lunarnom godinom. Ovi znaci zodijaka nose nazive životinja (Pacov, Bivo, Tigar, Zec, Zmaj, Zmija, Konj, Koza, Majmun, Petao, Pas, Svinja). Pored osnovnih znakova, u kineskom horoskopu veoma su bitni i elementi: drvo, metal, voda, vatra i zemlja. Kineska astrologija zasnovana je na saznanjima starih astronoma i tradicionalnom kineskom kalendaru. Ona je takođe povezana i sa drevnim učenjima o tri harmonije – raj, zemlja i voda, učenjem vu ksing, jin i jang, pet planeta, 10 nebeskih tokova i 12 zemaljskih grana, itd.

U kineskoj kulturi bivo je cenjena životinja. Zbog njegove uloge u poljoprivredi, pripisuju mu se pozitivne karakteristike, poput marljivosti i iskrenosti. Bivoli su vredni radnici iz senke, inteligentni i pouzdani. Iskreni su i ozbiljni. Nikada ne traže pohvalu ili da budu u centru pažnje, što često ume da prikrije njihove talente. Osobe rođene u ovom znaku retko kad izgube živce, logično razmišljaju i postaju sjajni predvodnici. Bivo sva priznanja i nagrade u životu stiče isključivo svojim trudom.

Prema Lunarnom horoskopu, 2021. je godina metalnog Bivola. U ovoj godini biće potrebno mnogo discipline i dodatnog napora u organizovanju vremena kako bi se rešili nagomilani problemi. Za uzvrat, 2021. će doneti sreću i neće se dogoditi nikakvi eksplozivni ili katastrofalni događaji, pa će ovo biti povoljna godina za ekonomski oporavak ili konsolidaciju, godina dugoročnih investicija (posebno za stvaranje rezervi i zaliha za naredne neproduktivne godine).

Umetnička obrada izdanja: mr Boban Savić, akademski slikar.